کودک و دیابت
اطلاعاتی درباره دیابت برای کارکنان مدارس و مراقبت کنندگان از کودک
در صورتیکه با کودکان کار می کنید، احتمالا در محل کار خود با کودکان دیابتی مواجه شده اید. از هر ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر کودک یک نفر مبتلا به دیابت می باشد. این مقاله اطلاعات کلیدی درباره بخشهای مختلف مراقبت از دیابت در کودکان برای کارکنان مدارس و کسانی که با کودکان کار می کنند گردآوری نموده است.
دیابت نیازمند خود مراقبتی فوق العاده توسط بیمار و حمایت همه جانبه اعضای خانواده می باشد. زمانی که بچه های دیابتی از خانواده دور می شوند، آنها اغلب به پرستار مدرسه و سایر افراد دوره دیده جهت برآورده کردن نیازهای فوری خود اعتماد می نمایند. همچنین این بچه ها به علت کم بودن سن و عدم وجود تجربه کافی به کارکنان بهداشت مدارس و افراد آشنا به دیابت جهت بر طرف نمودن نیازهای ضروری خود نیاز دارند. افراد دوره دیده در زمینه دیابت، حمایت کافی از بچه ها را فراهم نموده و آنها را برای انجام خود مراقبتی تشویق می نمایند.
دیابت چیست؟
دیابت بیماری مزمنی می باشد که در آن توانایی بدن جهت مصرف صحیح غذا دچار مشکل می شود. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده ( پانکراس ) ساخته شده و وظیفه آن تبدیل مواد غذایی به انرژی می باشد. در افراد دیابتی، یا لوزالمعده انسولین کافی نمی سازد، و یا بدن قادر به استفاده صحیح از انسولین نمی باشد و یا هر دو حالت بروز می کند. بدون وجود انسولین، گلوکز( قند) در خون تجمع می یابد.
کودکان اغلب دیابت نوع یک دارند که در این حالت لوزالمعده قادر به تولید انسولین نمی باشد. این افراد باید روزانه انسولین را از طریق تزریق و یا پمپ انسولین دریافت نمایند. احتمال ابتلا کودکان به دیابت نوع دو نیز وجود دارد. دیابت نوع دو اغلب در بزرگسالان مشاهده می شود. اما متاسفانه این نوع دیابت به دلیل شیوه زندگی نامناسب در کودکان نیز در حال افزایش می باشد. در دیابت نوع دو، بدن انسولین کافی نمی سازد و یا انسولین موجود به درستی کار نمی کند. در کودکان دیابتی نوع دو، قندخون را می توان با رژیم غذایی، فعالیت ورزشی و داروها کنترل نمود.
در دیابت احتمال وقوع دو نوع مشکل وجود دارد، هایپوگلایسمی و هایپرگلایسمی.
هایپوگلایسمی یا افت قندخون زمانی اتفاق می افتد که قندخون پایین تر از حد نرمال می باشد و معمولا علت آن تزریق زیاد انسولین، حذف یا به تاخیر انداختن وعده ها و میان وعده های غذایی و یا فعالیت بیش از اندازه می باشد. اغلب مواقع نمی توان از بروز هایپوگلایسمی پیشگیری کرد و این مشکل در بچه ها با خطر همراه می باشد. افت قندخون معمولا خفیف است و می توان به سادگی آن را درمان نمود.
هایپرگلایسمی، که به آن قندخون بالا نیز گفته می شود زمانی اتفاق می افتد که قندخون بیشتر از حد نرمال است. عدم درمان هایپرگلایسمی باعث بروز کتواسیدوز دیابتی می شود که وضعیت جدی برای بیمار تلقی می شود. در کوتاه مدت، هایپرگلایسمی درمان نشده می تواند سبب نقص در فعالیت های ادراکی و در بلند مدت، این وضعیت در بچه ها سبب بروز مشکلات جدی می شود.
دیابت بیماری ویروسی نمی باشد. شما نمی توانید آن را از فرد مبتلا به دیابت بگیرید. اما دیابت می تواند ارثی باشد. پژوهشگران هنوز در حال مطالعه این موضوع هستند که چرا دیابت در برخی کودکان اتفاق می افتد در حالیکه سایرین به این بیماری مبتلا نمی شوند.
اگرچه دیابت را نمی توان درمان نمود، اما می توان آن را کنترل کرد. پژوهش ها نشان داده اند که کنترل خوب قندخون می تواند از عوارض بلند مدت بیماری مثلا بیماری قلبی، نابینایی، مشکلات کلیوی و آسیب اعصاب پیشگیری کند و یا آن را به تاخیر بیاندازد. مراقبت صحیح از دیابت معمولا شامل کنترل منظم قندخون ( در تمامی کودکان دیابتی نوع یک و نوع دو ) و تزریق انسولین می باشد. مراقبت از دیابت شامل برنامه ریزی تغذیه و فعالیت ورزشی متناسب با نیازهای کودک می باشد. کودکان دیابتی نوع دو ممکن است داروهای خوراکی ضد دیابت را نیز مصرف کنند. با مراقبت پزشکی خوب و حمایت مناسب، کودکان دیابتی می توانند سالم و فعال باشند و از زندگی سالم مانند سایرین برخوردار شوند.
درمان دیابت
در حال حاضر، برنامه های درمان دیابت بر اساس نیازهای شخصی کودک می باشد.
اهداف درمان دیابت در کودکان :
رشد طبیعی کودک : کنترل و حفظ قندخون در محدوده هدف ( نه خیلی بالا و نه خیلی پایین ) تا حد امکان در اغلب مواقع – افزایش سلامت فیزیکی، روانی و اجتماعی کودک
تلاش جهت حفظ قندخون در محدوده هدف شامل تعادل در رژیم غذایی، فعالیت ورزشی و داروهای دیابتی می باشد. تغذیه قندخون را بالا می برد و فعالیت ورزشی و داروها در پایین آوردن آن موثر است.
یک برنامه درمانی مناسب شامل: خوردن غذاهای سالم بر اساس برنامه مناسب غذایی – کنترل منظم قندخون – انجام مناسب فعالیت ورزشی – استفاده مناسب از داروها ( قرصها و یا انسولین )
برنامه مراقبت از دیابت
به محض اینکه کودکان دیابتی ثبت نام شدند کارکنان مدرسه شامل پرستار مدرسه، معلمان و مربیان ورزشی باید جهت مرور برنامه های مراقبت سالم از کودک با والدین وی ملاقات کنند و درباره انجام صحیح این برنامه ها با آنها مشورت نمایند. برنامه مراقبت توسط پزشک کودک، تیم مراقبت و خانواده کودک تعیین و برنامه ریزی می شود.
برنامه مراقبت شامل: ( برنامه مراقبت سلامت دیابت باید سالانه در مدارس بررسی و به روز گردد.)
تاریخ تشخیص دیابت – وضعیت سلامت – اشتیاق و توانایی دانش آموز جهت انجام خود مراقبتی در مدرسه – اطلاعات مربوط به تماس اورژانسی – زمان و چگونگی کنترل قندخون و تزریق انسولین و یا مصرف قرص های دیابت – انسولین، گلوکاگون و سایر داروهایی که در مدرسه داده می شود – برنامه زمانی منظم برای وعده های غذایی و میان وعده ها – لزوم انجام فعالیت ورزشی – علایم شایع افت و افزایش قندخون و درمان – زمان و نحوه آگاه ساختن خانواده نسبت به مشکل بچه – زمان و نحوه تماس با تیم درمانگر – زمان تماس با اورژانس
تزریق انسولین
برخی از کودکان دیابتی روزانه چند تزریق انسولین دارند. تزریقات انسولین معمولا در زمانهای مشخص از روز و جهت پوشش وعده ها و میان وعده های غذایی تنظیم می شود.
نوع انسولین مورد نیاز کودک و زمان تزریق آن به طور جداگانه و فردی برای هر شخص مشخص می شود. برخی از کودکان انسولین را توسط سرنگ و یا قلم انسولین دریافت می کنند. برخی دیگر از پمپ انسولین استفاده می کنند که دوز کم انسولین را در طی روز به بدن تزریق می کند و شبیه لوزالمعده طبیعی عمل می کند. پمپ انسولین شبیه دستگاه تلفن همراه می باشد و به کمرمتصل می شود. پمپ ها نیازمند کنترل روزانه تزریق انسولین توسط کودک یا اشخاص دوره دیده در مدرسه می باشند. این دستگاه دارای دستورالعمل نگهداری و مراقبت بوده که باید توسط خانواده یا کارکنان مدرسه تکمیل شود.
قانون خاصی درباره سنی که کودک باید بتواند به تنهایی انسولین تزریق کند وجود ندارد. برخی از کودکان قادرند خودشان انسولین را تزریق نمایند و برخی دیگر نیاز به پرستار مدرسه یا شخص آموزش دیده برای انجام این کار دارند.
کنترل قندخون
کنترل منظم قندخون یکی از مهمترین بخشهای مراقبت از دیابت می باشد. کنترل منظم قندخون جهت بررسی میزان قند در خون و تا حد امکان حفظ قندخون در محدوده نرمال انجام می شود.
کارکنان مراقبت از سلامت معمولا توصیه می نمایند که کودکان در مدرسه قندخون خود را کنترل نمایند. برای مثال، قبل از ناهار -قبل، حین و بعد از فعالیت بدنی شدید و زمانی که علایم افت قندخون یا افزایش قندخون اتفاق می افتد. بچه های کوچکتر و بی تجربه تر برای کنترل قندخون نیاز به کمک دارند در حالی که کودکان بزرگتر و با تجربه خود از عهده انجام این کار بر می آیند.
میزان قندخون بر اساس میلی گرم بر دسی لیتر محاسبه می شود. پزشک دیابت اغلب میزان قندخون هدف برای کودک را تعیین می کند. برای مثال قندخون ۸۰ تا ۱۸۰ و بنابراین حفظ قندخون در این محدوده تا حد امکان اهمیت دارد. البته باید توجه داشت کنترل قند خون در محدوده تعیین شده همیشه امکان پذیر نمی باشد. باید توجه کنید تحت کنترل نبودن قندخون همیشه تقصیر کودک نیست و نباید وی را همیشه مقصر دانست.
وعده ها و میان وعده ها کودکان دیابتی
نیازهای تغذیه کودکان دیابتی چیزی متفاوت از کودکان غیر دیابتی نیست. آنها باید مانند سایرین از برنامه غذایی سالم تبعیت نمایند. با وجود رژیم های درمانی انسولین، زمان بندی و مقدار و محتوای ماده غذایی مورد نیاز باید با مقدار انسولین و فعالیت بدنی کودک هماهنگ باشد. کودکان دیابتی در صورتی که بتوانند وعده های غذایی خود را در ساعات معینی از روز مصرف کنند می توانند به بهترین درمان دست یابند. برخی از آنها نیاز به خوردن میان وعده صبح و عصر دارند. همچنین ممکن است میان وعده های اضافی قبل، حین و بعد از انجام فعالیت مورد نیاز باشد. در برخی از کودکان دیابتی، حذف یک وعده اصلی غذایی و یا میان وعده می تواند باعث بروز افت قندخون شود. کودکان دیابتی ممکن است هر روز با خود میان وعده به مدرسه بیاورند. همیشه باید یک قند سریع الاثر مثل قرصهای قند یا آب میوه در مدرسه وجود داشته باشد.
مهمانی و مراسم خاص و کودکان دیابتی
در مهمانی ها و مراسم خاص مدرسه، خانواده های کودکان دیابتی باید با کارکنان مدرسه درباره مواد غذایی سرو شده در مهمانی مشورت کنند. در گذشته به کودکان دیابتی گفته می شد که مصرف قند را محدود کنند. اما در حال حاضر می دانیم که هیچ ماده غذایی خاصی وجود ندارد که بچه های دیابتی از مصرف آن منع شوند.
ورزش و سرگرمی کودکان دیابتی
کودکان دیابتی می توانند بازی و فعالیت داشته باشند. هر فردی می تواند از فواید فعالیت ورزشی سود ببرد. ورزش در کاهش قندخون، کنترل وزن و سلامت قلب و عروق موثر است.
فعالیت منظم برای همه کودکان اهمیت دارد اما در کودکان دیابتی مفهوم خاصی دارد. کودک دیابتی ممکن است نیاز به خوردن میان وعده قبل، حین و بعد از فعالیت شدید داشته باشد. همچنین ممکن است نیاز به کنترل قندخون قبل از شرکت در بازی یا ورزش جهت بررسی میزان و زمان مصرف میان وعده وجود داشته باشد. به این علت که زندگی کودکان شامل فعالیت های خود جوش زیاد می باشد، همراه داشتن یک میان وعده ایده خوبی است. در حقیقت، افراد دیابتی باید همیشه قرص های قند، آب میوه یا نوع قند سریع الاثر برای درمان افت قندخون همراه داشته باشند.
زمان انجام فعالیت ورزشی ممکن است در برنامه غذایی و نیاز به انسولین کودک تاثیر بگذارد. در صورت تغییر در جدول زمانی انجام فعالیت، خانواده ها باید از آن اطلاع داشته باشند. کودکان دیابتی در زمان افت و افزایش قندخون نباید فعالیت ورزشی انجام دهند.
افت قندخون ( هایپوگلایسمی)
افت قندخون زمانی اتفاق می افتد که میزان قندخون از میزان هدف تعیین شده برای کودک پایین تر می باشد. علت های افت قندخون عبارتند از : ۱- اشتباه در میزان مصرف داروها ۲- حذف وعده ها یا میان وعده های غذایی ۳- فعالیت بدنی شدید
افت قندخون در کودکان دیابتی وضعیت خطرناکی است و همیشه قابل پیشگیری نمی باشد. افت قندخون معمولا خفیف است و می توان به راحتی آن را درمان کرد. اکثر کودکان در سنین مدرسه می توانند افت قندخون خود را گزارش دهند. بچه های کوچکتر که به علایم و نشانه های افت قندخون آشنا نیستند یا کسانی که نمی توانند متوجه افت قندخون خود شوند نیاز به کنترل دقیق برای علایم خاص افت قندخون مثل عصبانیت دارند. افت قندخون شدید سبب از دست رفتن هوشیاری و مشکلات جدی می شود که تهدید کننده زندگی است. علایم افت قندخون عبارتند از : لرزش – رنگ پریدگی – عرق کردن – نبض تند – گرسنگی – گیجی – خستگی – خواب آلودگی – سردرد – گرسنگی – تکلم مبهم – عدم تمرکز
درمان افت قندخون خفیف: کودک را تنها نگذارید – قندخون وی را کنترل نمایید – مصرف یک قند ساده مثل قرص قند، آب میوه یا نوشابه غیر رژیمی – کنترل قند خون بعد از ۱۵ دقیقه – اگر قندخون هنوز هم پایین است مصرف مجدد قند ساده – بعد از بهبود علایم مصرف یک میان وعده ساده – دادن زمان به کودک جهت بهبود و برگشت به حالت طبیعی
علایم افت قندخون شدید عبارتند از: – از دست دادن هوشیاری – تشنج – عدم توانایی در بلع
در مواجه با افت قندخون شدید چه کاری باید کرد؟
. تماس با اورژانس
. مطلع نمودن سریع خانواده و پزشک کودک
افزایش قندخون ( هایپرگلایسمی )
هایپرگلایسمی زمانی اتفاق می افتد که قندخون از میزان هدف بالاتر باشد.
علت های افزایش قندخون: تزریق ناکافی انسولین، مصرف زیاد مواد غذایی و فعالیت کم – بیماری – مشکلات عاطفی
علایم: تشنگی زیاد – خستگی – ضعف – افزایش تعداد دفعات دستشویی رفتن – تاری دید – تهوع
درمان: کنترل قندخون – نوشیدن مایعات بدون قند مثلا آب – دسترسی سریع به دستشویی – اندازه گیری کتون ادرار – در صورت دستور پزشک تزریق انسولین – اطلاع دادن به خانواده کودک
کتواسیدوز دیابتی
زمانی که سلولها قند کافی نداشته باشند، بدن شروع به سوزاندن چربی جهت تولید انرژی می کند و نتیجه اینکار تولید موادی به نام کتون می باشد. تولید بیش از اندازه کتون باعث بروز شرایطی به نام کتواسیدوز می شود . کتون را می توان با انجام تست ساده ادرار یا تست خون تشخیص داد. کتو اسیدوز باید سریعا درمان شود. عدم درمان می تواند کومای دیابتی را به دنبال داشته باشد.
علایم: درد شکم – تهوع – استفراغ – تنفس با بوی میوه – کم آبی ( چشم های فرو رفته، خشکی لبها) – خواب آلودگی
درمان: خوردن مایعات بدون قند مانند آب – دسترسی سریع به دستشویی – طبق دستور پزشک تزریق انسولین – تماس با اورژانس و بستری در بیمارستان
کار تیمی
در برنامه ریزی برای کودک دیابتی باید همکاری بین خانواده ، کارکنان مدرسه و سایر بخشهای مراقبتی وجود داشته باشد. کارکنان مدرسه باید آموزشهای لازم در زمینه تشخیص و درمان مشکلات کودک مثل افت و افزایش قندخون را داشته باشند.
پیش دبستانی
کودکان دیابتی پیش دبستانی اغلب نمی توانند علایم افت قندخون را تشخیص دهند و نمی توانند افت قندخون را گزارش کنند. بنابراین کنترل بیشتر قندخون در این گروه سنی اهمیت دارد. این کودکان اغلب از کنترل قندخون و تزریق انسولین می ترسند و سعی می کنند از انجام آن شانه خالی کنند. گفتن این جمله ممکن است کمک کننده باشد: ” من می دانم انجام اینکار دردناک می باشد ” و ” من می دانم تو خیلی شجاع هستی. ”
کودکان کم سن دیابتی نسبت به غذا خوردن ایراد بیشتری می گیرند. معمولا نباید بچه ایراد گیر را مجبور به خوردن کنیم. در این زمان بهتر است چند نوع غذا در دسترس باشد و اگر بچه نسبت به خوردن یک نوع غذا مقاومت می کند غذای دیگر را او داد.
کودکان سنین مدرسه
کودکان سنین مدرسه می خواهند شبیه همسالان خود باشند. این کودک ممکن است احساس کند به علت تزریق انسولین، کنترل قندخون و پیروی از برنامه غذایی با دیگران متفاوت است. بهترین روش برای از عهده برآمدن این وضعیت بستگی به شخصیت بچه دارد.
برخی از کودکان قندخون و تزریق انسولین را در معرض دید دیگران انجام می دهند. کودکان بزرگ تر درباره دیابت و مراقبت از آن آگاهی دارند. با این وجود، بچه ای که خجالت می کشد یا درباره دیابت خود حساس است ممکن است به این شیوه ها با قضیه برخورد نداشته باشد. در این زمان باید راهنمایی های لازم را انجام داد. مطمئن باشد که به حریم خصوصی دانش آموز احترام گذاشته می شود.
نوجوانان
برای نوجوانان دیابتی، تزریق انسولین، کنترل قندخون و پیروی از برنامه غذایی طاقت فرسا بوده و می تواند با سایر مشکلات نوجوان ترکیب شود. گاهی اوقات افرادی که با نوجوان رابطه خوبی دارند مثل معلم یا مربی می توانند به او در برآورده کردن نیازهایش کمک نمایند. سیگار کشیدن و استفاده از داروهای غیر مجاز خطرات زیادی را برای افراد دیابتی به دنبال دارد. علی رغم این، برخی نوجوانان دیابتی از انجام این فعالیت ها لذت می برند. در این شرایط بیان حقایق بدون جبهه گیری و نشان دادن به نوجوان که از وی توقع مسئولیت پذیری دارید کمک کننده می باشد.
منبع: www.ADA.com